آموزش همگانی حقوق
مالک خانه‌ام یا مستأجر؟
حقوق و مسئولیت‌های من چیست؟
در زندگی روزمره، یکی از مهم‌ترین قراردادهایی که بسیاری از مردم با آن سروکار دارند، قرارداد اجاره است. اما آیا همه ما به‌درستی می‌دانیم که در مقام موجر یا مستأجر، چه حقوق و تعهداتی داریم؟ این یادداشت تلاش می‌کند با زبانی ساده، چند اصل کلیدی این رابطه را برایتان روشن کند.
🔹 اجاره‌نامه باید مکتوب باشد
گرچه قانون اجاره شفاهی را هم به‌رسمیت می‌شناسد، اما اگر می‌خواهید در آینده درگیر سوءتفاهم، اختلاف یا حتی دعوای قضایی نشوید، حتماً اجاره‌نامه را به‌صورت مکتوب امضاء کنید و در آن، مشخصات طرفین، مدت زمان، مبلغ اجاره، مبلغ ودیعه، و شرایط فسخ یا تمدید را دقیق ذکر نمایید.
🔹 مالک نمی‌تواند هر وقت خواست مستأجر را بیرون کند
تا وقتی قرارداد معتبر است و مستأجر به تعهداتش (مثل پرداخت اجاره و نگهداری مناسب از ملک) پایبند باشد، مالک حق ندارد به‌طور یک‌طرفه تخلیه را بخواهد. اگر در قرارداد، شرط تخلیه درج نشده باشد، مالک باید از طریق دادگاه اقدام کند.
🔹 مستأجر هم نمی‌تواند ملک را رها کند
مستأجر موظف است تا پایان مدت قرارداد در ملک سکونت داشته باشد یا با موافقت مالک آن را زودتر تخلیه کند. اگر مستأجر بدون توافق قبلی ملک را ترک کند، ممکن است ملزم به پرداخت باقی اجاره‌ها یا خسارت شود.
🔹 افزایش اجاره، فقط در زمان تمدید و با توافق
هیچ‌یک از طرفین نمی‌تواند در میانه قرارداد اجاره را به‌دلخواه افزایش یا کاهش دهد. در زمان تمدید، طبق قانون، میزان افزایش اجاره باید توافقی باشد، ولی در مواردی که تورم بیش از ۳۰درصد باشد، شورای عالی مسکن سقفی منطقی برای افزایش اجاره بها تعیین میکنند.
🔹 پول پیش (ودیعه) باید در قرارداد ثبت و در پایان کامل بازگردانده شود
در پایان قرارداد، موجر موظف است تمام ودیعه را به مستأجر بازگرداند، مگر آن‌که مستأجر خسارتی به ملک زده باشد که در قرارداد پیش‌بینی شده. مستأجر هم حق دارد از مالک رسید کتبی برای پول پیش دریافت کند.
🔹 تعمیرات اساسی با مالک است، تعمیرات جزئی با مستأجر
تعمیر لوله‌کشی فرسوده، برق‌کشی خطرناک، یا خرابی اساسی ساختمان با موجر است. ولی تعویض لامپ، نوسازی قفل یا پاک‌سازی دیوار معمولاً وظیفه مستأجر است. اگر در این‌باره توافق خاصی شده، باید در قرارداد قید گردد.
🔹 چه وقت قرارداد خودبه‌خود تمدید می‌شود؟
اگر بعد از پایان قرارداد، مستأجر بدون مخالفت مالک در خانه بماند و اجاره بپردازد، قرارداد به‌طور ضمنی تمدید شده است. اما بهتر است برای جلوگیری از اختلاف، تمدید رسمی یا کتبی انجام گیرد.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- قبل از امضاء، قرارداد را کامل بخوانید و اگر ابهامی دارید، مشورت بگیرید.
- هرگونه توافق شفاهی را حتماً در متن قرارداد بنویسید.
- رسید اجاره‌ها را نگه دارید.
- اگر به مشاوره نیاز دارید، از سامانه خانه حقوقدانان استفاده کنید.
🔒 اگر کسی به من فحاشی یا تهدید کند، چه کنم؟
حقوق شما در برابر توهین، تهدید و مزاحمت‌های کلامی
در دنیای امروز، ممکن است هر کسی با شرایطی مواجه شود که در آن، از سوی فردی دیگر مورد بی‌احترامی، تهدید یا فحاشی قرار بگیرد. این رفتارها اگر از آستانه‌ای بگذرد، جرم محسوب می‌شوند و قانون برای آن مجازات در نظر گرفته است. اما بسیاری از مردم نمی‌دانند دقیقاً چه زمانی یک حرف، جرم تلقی می‌شود، چه باید کرد، و چگونه از خود دفاع کنند.
در این یادداشت، پاسخ این دغدغه‌ها را با زبان ساده می‌خوانید.
🔹 توهین چیست؟ قانون درباره آن چه می‌گوید؟
توهین در قانون یعنی نسبت دادن هرگونه حرف زشت، تحقیرآمیز یا بی‌ادبانه به یک فرد دیگر، بدون اینکه واقعاً او مرتکب جرمی شده باشد.
مثلاً اگر کسی شما را در خیابان، محل کار یا فضای مجازی با واژه‌هایی بی‌احترامی‌آمیز خطاب کند، ممکن است مرتکب جرم توهین شده باشد.
ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی می‌گوید:
«توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، اگر موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا جزای نقدی محکوم می‌شود.»
یعنی نیازی نیست حتماً “تهمت” زده شود؛ توهین کلامی هم جرم است.
🔹 تهدید یعنی چه؟ چه زمانی جرم محسوب می‌شود؟
اگر کسی شما را به زبان یا با پیام تهدید کند که به خودتان، خانواده‌تان یا اموالتان آسیبی وارد خواهد کرد، مرتکب جرم تهدید شده است؛ چه آن کار را انجام بدهد یا ندهد.
ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی می‌گوید:
«هرگاه کسی دیگری را به قتل، ضرر شرافتی یا مالی، یا افشای سرّی تهدید کند، به مجازات شلاق یا حبس از دو ماه تا دو سال محکوم می‌شود.»
پس حتی اگر تهدید در حد «آبرویت را می‌برم» یا «خانه‌ات را آتش می‌زنم» باشد، قابل پیگیری قانونی است.
🔹 توهین یا تهدید در فضای مجازی هم جرم است؟
بله. هیچ تفاوتی ندارد که کسی شما را رو در رو، تلفنی، یا در شبکه‌های اجتماعی تهدید یا توهین کند. پیامک، واتساپ، کامنت، استوری، ویس و حتی ایموجی توهین‌آمیز، می‌توانند سند جرم باشند.
قانون جرائم رایانه‌ای نیز صراحت دارد که توهین یا تهدید از طریق رایانه یا مخابرات، جرم است و قابل پیگیری.
🔹 چه مدارکی برای شکایت نیاز دارم؟
- فیلم یا صدا یا اسکرین‌شات از توهین یا تهدید (در فضای مجازی یا واقعی)
- شاهد، اگر کسی در صحنه حضور داشته و بتواند گواهی دهد
- در صورت وجود، پیامک، ایمیل یا یادداشت کتبی توهین‌آمیز
- کد ملی و مشخصات حدودی فرد توهین‌کننده (اگر می‌شناسید)
در بسیاری از موارد، همین مدارک اولیه برای تنظیم شکایت کیفری کافی است.
🔹 از کجا باید شروع کنم؟
- برای تهدید یا توهین، باید به دادسرا مراجعه کنید و شکایت کیفری ثبت نمایید.
- اگر فرد مورد نظر شناخته شده نیست، می‌توانید از پلیس فتا یا کلانتری کمک بگیرید.
- در صورت خطر فوری، تماس با ۱۱۰ و ثبت گزارش، مؤثرترین اقدام فوری است.
- شکایت باید به‌صورت کتبی، روشن و بدون حاشیه مطرح شود.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- هر تهدید یا فحاشی را نادیده نگیرید، به‌ویژه اگر تکرار شود یا حالت جدی داشته باشد.
- در عین حفظ خونسردی، مدارک خود را جمع‌آوری و حفظ کنید.
- از پاسخ متقابل توهین‌آمیز پرهیز کنید؛ این شما را نیز در معرض پیگرد قرار می‌دهد.
- اگر شک دارید که گفته‌ای جرم هست یا نه، از مشاوره حقوقی رایگان استفاده کنید.
- اگر تهدید یا توهین به کودکان، زنان، یا افراد آسیب‌پذیر وارد شده، پیگیری آن فوری‌تر و مؤثرتر خواهد بود.
🛠 حقوق کارگر در روز اول کار
از قرارداد سفید تا بیمه اجباری؛ چه باید بدانید؟
بسیاری از کارگران، به‌ویژه کارگران روزمزد، فصلی یا مهاجر، از همان روز اول کاری، در معرض تضییع حقوق خود قرار می‌گیرند؛ بدون اینکه قراردادی امضاء کرده باشند، بدون بیمه، بدون آگاهی از حداقل دستمزد، و گاهی حتی بدون دانستن اینکه آیا کارشان قانونی است یا نه.
این یادداشت با زبان ساده، ۵ نکته مهم را برای هر کارگری که امروز کارش را شروع می‌کند، روشن می‌سازد.
🔹 ۱. هیچ کارفرمایی حق ندارد کارگر را بدون قرارداد کتبی استخدام کند
بر اساس قانون کار (ماده ۷)، قرارداد کار باید کتبی باشد و نسخه‌ای از آن در اختیار کارگر قرار گیرد.
اگر کارفرما از شما خواست «قرارداد سفید» (یعنی برگه‌ای امضاء کنید که پر نشده)، از امضاء آن پرهیز کنید. این کار می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده یا حتی جعل شود.
هر کارگر، حتی فصلی یا روزمزد، حق دارد قرارداد روشن و شفاف داشته باشد.
🔹 ۲. بیمه تأمین اجتماعی، وظیفه کارفرماست، نه لطف او
کارفرما موظف است از روز اول کاری، نام کارگر را بیمه کند، حتی اگر فقط برای یک ماه مشغول باشد.
اگر بیمه نکرد و حادثه‌ای رخ دهد، کارفرما مسئول کامل خسارت خواهد بود.
می‌توانید با کد ملی و شماره تلفن، در سامانه بیمه استعلام بگیرید که برایتان رد بیمه شده یا نه.
🔹 ۳. کارگر حق دارد حداقل دستمزد مصوب را دریافت کند
حداقل دستمزد در هر سال توسط شورای عالی کار تعیین می‌شود.
اگر توافقی پایین‌تر از این مبلغ انجام شده، قرارداد باطل است و کارفرما موظف به پرداخت حداقل رسمی است.
کارگر حتی بعد از پایان کار می‌تواند از طریق اداره کار، تقاضای دریافت مابه‌التفاوت حقوق واقعی و قانونی کند.
🔹 ۴. اخراج ناگهانی و بدون دلیل قانونی، ممنوع است
برخلاف تصور رایج، هیچ کارفرمایی نمی‌تواند بدون دلایل موجه و طی‌کردن روال قانونی، کارگر را اخراج کند.
در صورت اخراج ناعادلانه، کارگر می‌تواند به هیأت تشخیص اداره کار شکایت کند و تقاضای بازگشت به کار یا دریافت خسارت نماید.
🔹 ۵. کارگران هم می‌توانند از کارفرما شکایت کنند
خیلی‌ها فکر میکنند شکایت از کارفرما فقط حق افراد رسمی است. اما هر کارگر، با مدارکی مانند پیامک، صدا، شاهد یا تصویر می‌تواند شکایت حقوقی یا کیفری طرح کند؛ به‌ویژه در مواردی مثل عدم پرداخت حقوق، اخراج ناعادلانه، تهدید، بی‌احترامی، یا خطرات ایمنی محیط کار.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- در همان روز اول کار، از کارفرما بخواهید قرارداد مکتوب بدهد و شماره بیمه را ثبت کند.
- اگر قرارداد سفید یا مبهم ارائه شد، امضاء نکنید.
- پیام‌های کاری را در تلفن همراه نگه دارید؛ ممکن است بعداً مدرک مهمی باشد.
- در صورت سکوت یا تهدید کارفرما، از مشاور حقوقی کمک بگیرید و نترسید؛ قانون حامی شماست.
- هیچ‌کس حق ندارد با شما مانند ابزار رفتار کند. کرامت انسانی شما از روز اول کار محترم است.
✍️ امضاء در زیر قرارداد یعنی چه؟
چیزهایی که باید پیش از امضاء هر سند بدانید
امضاء کردن یک برگه کاغذ، شاید در ظاهر فقط گذاشتن چند حرف یا اثر انگشت باشد، اما در حقوق، به‌معنای قبول کامل تمام تعهدات آن متن است؛ حتی اگر ندانید دقیقاً چه نوشته، یا حتی اگر نخوانده باشید.
در بسیاری از پرونده‌های حقوقی، افراد می‌گویند: «نخواندم»، «فکر نمی‌کردم این باشد»، یا «با اعتماد امضاء کردم»؛ اما قانون، کسی را که امضاء کرده، مسئول می‌داند.
در این یادداشت، مهم‌ترین نکاتی که باید پیش از امضاء هر سند یا قرارداد بدانید، به زبان ساده آمده است.
🔹 امضاء یعنی قبول؛ حتی اگر متن را نخوانده باشید
بر اساس اصول حقوقی، امضاء هر سند به‌معنای پذیرش آگاهانه تمام مفاد آن است.
بنابراین اگر چیزی را امضاء کردید، دیگر نمی‌توانید بگویید “نمی‌دانستم داخلش چه نوشته شده”.
حتی اگر حوصله نداشته‌اید، یا متن طولانی بوده، باز هم مسئولیت با شماست.
🔹 قرارداد بدون مطالعه = پذیرش خطر پنهان
بسیاری از قراردادهای کار، اجاره، فروش یا حتی ضمانت، دارای بندهایی هستند که اگر خوب مطالعه نشوند، ممکن است فرد را در معرض تعهدات سنگین، جریمه یا حتی پیگرد قانونی قرار دهند.
مثلاً:
- شرط فسخ بدون اطلاع طرف مقابل
- الزام به پرداخت خسارت بالا بدون دلیل
- شروط محرمانگی یا غیرقانونی
- اسناد بدون تاریخ یا با متن خالی
🔹 هر توافق شفاهی باید در متن نوشته شود
برخی کارفرمایان، فروشندگان یا موجران، وعده‌هایی می‌دهند که در متن قرارداد نمی‌آورند؛ مثل اینکه «نگران نباش، تو رفیق مایی»، یا «من که گفتم فقط برای چند ماهه».
اگر در متن قرارداد نباشد، قانونی نیست و اثباتش بسیار دشوار است. پس هر چه توافق کرده‌اید، باید مکتوب شود.
🔹 امضاء نکردن، بهتر از امضاء ناآگاهانه است
اگر تردید دارید، عجله نکنید.
قراردادی که با تأمل بسته شود، احترام‌برانگیزتر از تعهدی است که بعداً پشیمانی به‌دنبال آورد.
از خودتان بپرسید: «آیا حاضرم برای هر بند این متن، در دادگاه پاسخ بدهم؟»
🔹 امضاء دیجیتال یا اثر انگشت هم حکم امضاء دارد
در بسیاری از موارد، اثر انگشت، تأیید پیام در پیام‌رسان‌ها، یا ثبت‌نام در سامانه‌ها معادل امضاء تلقی می‌شود؛ به‌ویژه اگر هویت شما قبلاً احراز شده باشد.
بنابراین در فضای دیجیتال نیز بی‌احتیاطی نکنید.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- هر قراردادی که قرار است امضاء کنید، به‌دقت بخوانید؛ حتی اگر طرف مقابل دوست، آشنا یا فامیل باشد.
- اگر چیزی را متوجه نشدید، از مشاور حقوقی کمک بگیرید.
- قراردادهایی با متن سفید یا ناقص را امضاء نکنید؛ حتی اگر طرف مقابل قول دهد بعداً کامل می‌شود.
- سند را فقط زمانی امضاء کنید که نسخه‌ای از آن را داشته باشید و مهر یا امضای طرف مقابل هم درج شده باشد.
- در مورد قراردادهای مهم، نسخه‌ای از سند را نزد خود نگه دارید و از آن عکس بگیرید.
👪 مهریه، نفقه، حضانت؛
در دادگاه خانواده چه چیزهایی مطرح می‌شود؟
بسیاری از مردم زمانی به دادگاه خانواده مراجعه میکنند که زندگی‌شان در شرایط بحرانی قرار گرفته است. اما چون با حقوق خود و حدود صلاحیت‌های این دادگاه آشنا نیستند، یا زمان را از دست می‌دهند یا تصمیم‌هایی می‌گیرند که به ضررشان تمام می‌شود.
در این یادداشت، تلاش کرده‌ایم به‌زبان ساده توضیح دهیم که در دادگاه خانواده چه مسائلی طرح می‌شود و حقوق شما دقیقاً چیست؛ به‌ویژه در سه موضوع مهم: مهریه، نفقه، و حضانت.
🔹 مهریه: حق مالی زن در عقد ازدواج
مهریه مالی است که به‌محض وقوع عقد نکاح، به ملکیت زن درمی‌آید و هر زمان بخواهد، می‌تواند آن را مطالبه کند؛ حتی اگر هنوز زندگی مشترک را آغاز نکرده باشند.
- مهریه می‌تواند سکه، وجه نقد، طلا، ملک یا حتی آموزش قرآن باشد.
- اگر مهریه قابل پرداخت فوری (عندالمطالبه) باشد، زن می‌تواند تا دریافت آن از تمکین خودداری کند.
- دادگاه در صورت ناتوانی مرد، مهریه را قسط‌بندی می‌کند.
- اگر مرد هیچ مالی نداشته باشد و به دادگاه دروغ بگوید، ممکن است به جرم فرار از دین بازداشت شود.
مهریه بخشیدنی است؛ اما بهتر است این کار بدون فشار، تهدید یا ناآگاهی انجام نشود.
🔹 نفقه: هزینه زندگی زن در عقد دائم
نفقه شامل همه هزینه‌های ضروری زندگی زن است؛ مثل خوراک، پوشاک، درمان، مسکن، و حتی استخدام خدمتکار در صورت شأن اجتماعی.
- در عقد دائم، پرداخت نفقه بر عهده مرد است و زن می‌تواند با اثبات عدم پرداخت، شکایت حقوقی یا کیفری کند.
- نفقه عقب‌افتاده را می‌توان با رأی دادگاه مطالبه کرد.
- در عقد موقت، نفقه فقط در صورت شرط ضمن عقد پرداخت می‌شود.
- اثبات تمکین زن، شرط پرداخت نفقه است. اگر زن خانه را ترک کند بدون دلیل موجه، ممکن است مستحق نفقه نباشد.
نفقه فقط پول نیست؛ احترام و امنیت زن نیز بخشی از آن است.
🔹 حضانت: نگهداری و تربیت فرزند
حضانت یعنی حق و مسئولیت قانونی نگهداری، تربیت و مراقبت از کودک. برخلاف تصور عمومی، حضانت الزاماً با کسی نیست که بیشتر دوست‌داشتنی یا مرفه‌تر است، بلکه تابع قواعد قانونی است:
- حضانت فرزند تا ۷ سالگی با مادر است، مگر خلاف مصلحت کودک باشد.
- پس از ۷ سال، در صورت اختلاف والدین، دادگاه با توجه به مصلحت طفل تصمیم می‌گیرد.
- حضانت در هر سنی ممکن است با پدر یا مادر یا حتی شخص سومی باشد.
- والد دارای حضانت، نمی‌تواند بدون رضایت طرف مقابل، فرزند را از کشور خارج کند.
- حق ملاقات برای والدی که حضانت ندارد، محفوظ است و دادگاه زمان و مکان آن را تعیین می‌کند.
حضانت قابل واگذاری نیست، مگر با حکم دادگاه یا رضایت دو طرف همراه با رعایت مصلحت فرزند.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- اگر در آستانه جدایی هستید، قبل از هر اقدامی، با یک مشاور حقوقی مطمئن مشورت کنید.
- به تفاهم‌نامه‌های بدون سند و گفته‌های شفاهی دل نبندید؛ هر توافقی باید مکتوب باشد.
- برای دریافت مهریه یا نفقه، باید دادخواست بدهید؛ حتی اگر هنوز طلاق نگرفته‌اید.
- در موضوع حضانت، قانون به مصلحت کودک نگاه می‌کند، نه صرفاً احساسات پدر یا مادر.
- اگر درگیر خشونت خانگی هستید، درخواست دستور موقت یا حمایت قضایی ممکن است راهگشا باشد.
⚖️ اگر شاهد ظلم یا تخلفی شدم، چگونه گزارش دهم؟
راهنمای قانونی افشای فساد، خشونت و تضییع حقوق عمومی
گاهی فقط با یک نگاه، می‌توان جلوی یک تخلف بزرگ را گرفت. اما بسیاری از مردم نمی‌دانند اگر شاهد یک ظلم، فساد، خشونت یا تخلف قانونی شدند، چه باید بکنند. آیا گزارش دادن فایده دارد؟ به کجا باید اطلاع دهند؟ آیا امنیت خودشان به خطر نمی‌افتد؟ و اصلاً چه تخلفاتی قابل گزارش است؟
این یادداشت، راهنمایی ساده و حقوقی برای هر شهروند دغدغه‌مندی است که می‌خواهد بداند چگونه درست، امن و مؤثر گزارش دهد.
🔹 چه نوع تخلفاتی را می‌توان گزارش داد؟
هر موردی که شامل نقض قانون، فساد مالی، سوءاستفاده از قدرت، خشونت خانگی، کودک‌آزاری، آزار جنسی، نقض حقوق شهروندی، تضییع اموال عمومی، تخریب محیط زیست یا نقض آشکار حقوق مردم باشد، قابل گزارش است.
تخلف لزوماً بزرگ نیست؛ حتی بی‌احترامی مأمور، رفتار خشونت‌آمیز در بیمارستان یا فساد اداری در مدرسه هم مشمول این دایره می‌شود.
🔹 به کجا باید گزارش بدهم؟
بسته به نوع تخلف، مسیر گزارش متفاوت است:
| نوع تخلف | مرجع گزارش | راه تماس |
| خشونت خانگی، کودک‌آزاری | اورژانس اجتماعی | ۱۲۳ |
| تخلفات اداری یا فساد کارمندان | سازمان بازرسی کل کشور | bazresi.ir / ۱۳۶ |
| تخلفات مالی در دستگاه‌ها | دیوان محاسبات یا نهادهای نظارتی | divan-edalat.ir |
| رفتار ناصحیح پلیس | دفتر بازرسی ناجا | ۱۹۷ |
| تخلفات صنفی | اتحادیه‌های صنفی / تعزیرات | ۱۳۵ |
| تخلفات زیست‌محیطی | سازمان محیط زیست | doe.ir |
| فساد در فضای مجازی | پلیس فتا | cyberpolice.ir / ۰۹۶۳۸۰ |
| فساد کلان / محرمانه | سامانه سوت‌زنی قوه قضائیه | gozaresh.adliran.ir |
🔹 آیا اسم من محفوظ می‌ماند؟
بله. در اغلب سامانه‌های رسمی، مانند سوت‌زنی قوه قضائیه یا سامانه بازرسی کل کشور، شما می‌توانید به‌صورت ناشناس یا با حفظ هویت محرمانه گزارش دهید.
در صورت لزوم، حتی حمایت قضایی برای گزارشگران فساد در نظر گرفته می‌شود.
اگر می‌خواهید بدون نگرانی از تبعات، قدم بردارید، از مسیرهای قانونی استفاده کنید.
🔹 چه نکاتی در گزارش مهم است؟
برای اینکه گزارش شما قابل پیگیری، مؤثر و حقوقی باشد، این نکات را رعایت کنید:
- به‌جای احساسات، واقعیت‌ها را بنویسید (چه کسی، کجا، کی، چه کرد؟)
- مدارک یا شاهدها را در صورت امکان ضمیمه کنید
- اگر چند گزارش مشابه وجود دارد، به‌صورت جمعی اقدام کنید
- از گزارش در فضای غیررسمی (مثل شبکه‌های اجتماعی) قبل از استفاده از مسیرهای قانونی پرهیز کنید
🔹 اگر پاسخی نگرفتم چه کنم؟
اگر نهاد پاسخ‌گو نبود یا تخلف را جدی نگرفت، می‌توانید به نهاد بالاتر شکایت کنید یا از طریق رسانه‌های رسمی و مجاری حقوقی، موضوع را مطرح نمایید. همچنین خانه حقوقدانان می‌تواند در تدوین و پیگیری گزارش‌های مردمی مشاوره ارائه دهد.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- گزارش دادن تخلف، وظیفه‌ای اجتماعی و قانونی است، نه بدگویی یا دشمنی
- حتی اگر به نتیجه نرسید، ثبت گزارش می‌تواند زمینه‌ساز نظارت آینده باشد
- از افشاگری احساسی، متهم‌سازی بدون دلیل و بیان ناصحیح حقایق پرهیز کنید
- گزارش خوب، گزارشی دقیق، مستند و آرام است
- اگر نمی‌دانید چگونه گزارش را تنظیم کنید، از مشاوره حقوقی کمک بگیرید
👥 ارث چیست و چگونه تقسیم می‌شود؟
راهنمای ساده و کاربردی برای درک حقوق وراث
ارث، یکی از رایج‌ترین موضوعات حقوقی در زندگی مردم است؛ ولی در عین حال، یکی از بیشترین منابع اختلاف میان خانواده‌ها نیز به شمار می‌رود. افراد بسیاری پس از فوت یکی از بستگان، بدون آگاهی از قواعد قانونی ارث، وارد روابط ناعادلانه یا حتی دعواهای خانوادگی می‌شوند.
در این یادداشت، اصول اولیه تقسیم ارث در حقوق ایران، به‌زبان ساده توضیح داده شده تا راهگشای شما در زمان مواجهه با این موضوع باشد.
🔹 ارث یعنی چه؟
ارث یا ترکه، اموال، دارایی‌ها، بدهی‌ها و مطالباتی است که پس از فوت یک فرد، به ورثه قانونی یا وصی شرعی او منتقل می‌شود.
قانون مدنی ایران بر اساس فقه شیعه تنظیم شده و قواعد تقسیم ارث نیز مبتنی بر آن است.
🔹 چه کسانی ارث می‌برند؟
ورثه به سه دسته اصلی (طبقات) تقسیم می‌شوند.
تا وقتی از یک طبقه فردی زنده باشد، طبقات بعدی ارث نمی‌برند.
| طبقه | اعضا | توضیح |
| اول | فرزندان، همسر، پدر و مادر | اصلی‌ترین و بیشترین سهم |
| دوم | خواهر، برادر، مادربزرگ، پدربزرگ | فقط اگر طبقه اول نباشند |
| سوم | عمو، عمه، دایی، خاله | در نبود دو طبقه اول |
🔸 همسر در همه طبقات ارث می‌برد، ولی میزان سهم او متفاوت است.
🔸 فرزندان پسر دو برابر دختر ارث می‌برند (ماده ۹۰۷ قانون مدنی).
🔹 آیا اموال باید به‌طور مساوی تقسیم شوند؟
خیر. قانون، برای هر وارث، سهم مشخص در نظر گرفته است.
مثلاً اگر یک مرد فوت کند و از او همسر، یک پسر و دو دختر باقی بمانند:
- همسر، یک‌هشتم ارث می‌برد
- باقی به نسبت پسر (۲ سهم) و دختر (۱ سهم) تقسیم می‌شود
سهم مادر و پدر نیز در صورت حیاتشان، به نسبت خاص در قانون مشخص شده است.
🔹 بدهی‌ها و هزینه کفن‌ودفن چه می‌شود؟
قبل از تقسیم ارث، باید:
- هزینه‌های کفن و دفن پرداخت شود
- بدهی‌های متوفی پرداخت شود (شامل وام، مهریه همسر، دیون مالیاتی و…)
سپس باقیمانده، میان ورثه تقسیم می‌شود.
🔹 آیا بدون گواهی انحصار وراثت می‌توان اموال را برداشت کرد؟
خیر. بانک‌ها، دفاتر ثبت، اداره دارایی و نهادهای قضایی، فقط با ارائه گواهی انحصار وراثت و پرداخت مالیات بر ارث، اجازه تقسیم یا نقل‌وانتقال اموال را می‌دهند.
برای گرفتن این گواهی باید به دفتر خدمات قضایی مراجعه و فرم مربوط را با معرفی وراث تکمیل کرد.
🔹 اگر کسی وصیت کرده باشد، چه می‌شود؟
وصیت‌نامه معتبر، فقط تا یک‌سوم اموال را شامل می‌شود، مگر اینکه همه ورثه، به آن رضایت دهند.
وصیت باید رسمی، دست‌نویس معتبر، یا در حضور شاهدان قابل اعتماد باشد تا ارزش قانونی داشته باشد.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- پیش از تقسیم ارث، بدهی‌ها و تعهدات متوفی را بررسی کنید.
- برای جلوگیری از اختلاف، وصیت‌نامه رسمی تهیه کنید یا همه‌چیز را شفاف مکتوب کنید.
- اگر یکی از ورثه اموال را پنهان کرد یا برداشت غیرقانونی کرد، می‌توان علیه او اقدام حقوقی کرد.
- تقسیم ارث بدون رضایت یا حضور همه ورثه، از نظر قانونی قابل اعتراض است.
- اگر ارث مربوط به افراد کم‌سن (صغیر) یا محجور باشد، حضور قیم یا نظارت دادگاه الزامی است.
🧾 چطور بفهمم کسی علیه من شکایت کرده؟
آشنایی با سامانه ثنا، ابلاغ الکترونیکی و حق دفاع قانونی
گاهی افراد ناگهان متوجه می‌شوند که حکم یا احضاریه‌ای برایشان صادر شده، بدون اینکه اصلاً بدانند کسی علیه آن‌ها شکایتی ثبت کرده است. بسیاری از مردم تصور میکنند تنها وقتی نامه‌ای به درب خانه برسد یا مأمور کلانتری مراجعه کند، از موضوع مطلع می‌شوند؛ اما با الکترونیکی شدن ابلاغ قضایی در ایران، دیگر این تصور کافی نیست.
در این یادداشت، می‌خواهیم با زبان ساده توضیح دهیم چگونه از طرح شکایت علیه خود مطلع شوید، و چه اقداماتی باید انجام دهید تا از حقوق خود دفاع کنید.
🔹 ابلاغ قضایی چیست؟
ابلاغ یعنی اطلاع‌رسانی رسمی از سوی مراجع قضایی درباره یک شکایت، دادخواست یا پرونده.
هرگاه کسی علیه شما شکایت یا دادخواستی تنظیم کند، دادگاه موظف است شما را از آن مطلع کند؛ و این اطلاع‌رسانی به‌نام ابلاغیه شناخته می‌شود.
🔹 دیگر برگه‌ای به در خانه نمی‌آید؛ همه‌چیز دیجیتالی شده!
بر اساس قانون آیین دادرسی، از سال ۱۳۹۵ به‌بعد، همه ابلاغیه‌های رسمی از طریق سامانه ثنا (ثابت‌نام الکترونیکی قضایی) انجام می‌شود.
پس حتی اگر نامه‌ای به خانه‌تان نیاید، ممکن است ابلاغیه رسمی در حساب کاربری‌تان در سامانه ثنا درج شده باشد.
اگر آن را نبینید، همچنان «ابلاغ قانونی» محسوب می‌شود و ممکن است رأی غیابی علیه شما صادر شود!
🔹 از کجا بفهمم ابلاغیه‌ای دارم؟
برای اطلاع از وضعیت حقوقی و ابلاغیه‌های احتمالی:
- وارد سایت: https://sana.adliran.ir شوید
- با کد ملی و رمز شخصی وارد حساب کاربری شوید
- در بخش «ابلاغیه‌های جدید» وضعیت خود را ببینید
اگر رمز ندارید، باید یک‌بار به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید و ثبت‌نام نمایید.
🔹 آیا ممکن است کسی شکایت کند و من مطلع نشوم؟
بله، اگر در سامانه ثنا ثبت‌نام نکرده باشید یا پیامک‌های آن را جدی نگیرید، ممکن است پرونده بدون حضور شما ادامه پیدا کند.
در این حالت، دادگاه رأی غیابی صادر می‌کند و ممکن است حتی حکم جلب یا محکومیت مالی داده شود.
🔹 اگر متوجه شکایت شدم، چه باید بکنم؟
- ابتدا متن دقیق ابلاغیه را بخوانید تا بدانید شکایت کیفری است یا دادخواست حقوقی.
- فرصت اعتراض یا دفاع را از دست ندهید. در اغلب پرونده‌ها مهلت پاسخ فقط ۵ تا ۲۰ روز است.
- می‌توانید شخصاً پاسخ دهید یا از طریق وکیل دادگستری اقدام کنید.
- اگر رأی صادر شده باشد (مثلاً محکوم به پرداخت یا جلب)، هرچه زودتر اقدام به اعتراض یا تجدیدنظر کنید.
🔹 آیا کسی می‌تواند بدون دلیل علیه من شکایت کند؟
هر شهروندی حق دارد شکایت کند، اما شکایت بی‌پایه می‌تواند خودش جرم باشد. اگر کسی به‌طور مکرر یا به‌دروغ شکایت کند، می‌توان علیه او به اتهام افترا یا نشر اکاذیب شکایت کرد.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- همین حالا، اگر در سامانه ثنا ثبت‌نام نکرده‌اید، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید.
- شماره همراهی که در سامانه ثبت می‌کنید، باید فعال و در دسترس خودتان باشد.
- پیامک‌های سامانه ثنا را جدی بگیرید؛ هر پیام یعنی شاید نامه‌ای مهم در انتظارتان باشد.
- اگر ابلاغیه‌ای دریافت کردید و معنی آن را نفهمیدید، از یک مشاور حقوقی قابل اعتماد کمک بگیرید.
- در برابر شکایت بی‌اساس نترسید، اما نسبت به حقوق خود بی‌تفاوت نباشید.
⚖️ شاکی هستم یا متهم؟
چگونه از خودم دفاع کنم؟ راهنمای حضور در دادسرا و دادگاه کیفری
برای بسیاری از مردم، ورود به دادسرا یا دادگاه تجربه‌ای پر از استرس است؛ خصوصاً وقتی نمی‌دانند شاکی‌اند یا متهم، چه حقوقی دارند، چه باید بگویند و چه نباید.
نداشتن آگاهی از حقوق دفاعی، یکی از عوامل صدور احکام ناعادلانه یا محرومیت افراد از فرصت‌های قانونی است.
در این یادداشت ساده و کاربردی، تلاش کرده‌ایم به شما بگوییم اگر شاکی یا متهم بودید، چه حقوقی دارید و چگونه عاقلانه دفاع کنید.
🔹 تفاوت شاکی و متهم چیست؟
- شاکی کسی است که مدعی شده علیه او جرمی واقع شده است (مثلاً فحاشی، کلاهبرداری، ضرب‌وجرح…).
- متهم کسی است که از سوی مقام قضایی یا شاکی، به ارتکاب جرم مظنون یا متهم شده است.
شاکی باید دلیل بیاورد که جرمی اتفاق افتاده، و متهم حق دارد دفاع کند که بی‌گناه است یا جرم را مرتکب نشده.
🔹 آیا شاکی یا متهم باید وکیل داشته باشند؟
داشتن وکیل الزامی نیست، ولی بسیار توصیه می‌شود، به‌ویژه در جرائم مهم یا پرونده‌های پیچیده.
- اگر وکیل ندارید، می‌توانید در جلسه دادرسی از دادگاه فرصت بخواهید
- در برخی جرائم سنگین (مانند قتل، اتهام سیاسی، یا اتهام اطفال)، حضور وکیل اجباری است
اگر توان مالی ندارید، می‌توانید درخواست وکیل معاضدتی یا تسخیری کنید.
🔹 آیا می‌توانم در جلسه سکوت کنم؟
بله. طبق ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری، حق سکوت یکی از حقوق متهم است.
این سکوت به‌معنای پذیرش جرم نیست و نمی‌تواند به ضرر شما تفسیر شود.
ولی اگر مطلب مهمی برای دفاع دارید، پنهان نکنید. بهتر است با مشورت حقوقی، سخن بگویید.
🔹 چه مدارکی باید داشته باشم؟
- برای شاکی: مدارک وقوع جرم، شاهد، پیامک، صدا، عکس، قبض پرداخت، قرارداد، نامه تهدید و…
- برای متهم: مدارکی که نشان دهد شما بی‌گناهید، آن‌جا نبودید، یا کار را شما نکردید
- شاهد بی‌طرف یا مستندات غیرقابل انکار، بیشترین ارزش را دارند
🔹 اگر احضار شوم و نروم، چه می‌شود؟
در مرحله دادسرا، عدم حضور متهم یا شاکی می‌تواند به صدور رأی غیابی یا جلب منجر شود.
- اگر دلایل موجهی دارید، با ارائه عذر کتبی و مستند، جلسه را عقب بیندازید.
- ولی به هیچ‌وجه بی‌خبر غیبت نکنید.
🔹 آیا می‌توانم از قاضی شکایت کنم؟
اگر قاضی رفتاری غیرقانونی یا خلاف عدالت داشت، می‌توان از طریق دادسرای انتظامی قضات یا سایر مراجع نظارتی اقدام کرد. ولی هر مخالفت با رأی، دلیلی برای شکایت از قاضی نیست.
برای مخالفت با رأی، باید تجدیدنظر یا فرجام‌خواهی کنید، نه شکایت اداری.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- شاکی یا متهم بودن، پایان دنیا نیست؛ ولی ناآگاهی می‌تواند مشکل را بزرگ‌تر کند
- آرامش، ادب، صداقت و مستندسازی، ابزار دفاع مؤثر هستند
- هیچ‌گاه با دروغ یا پنهان‌کاری وارد پرونده نشوید؛ اثر منفی آن بیشتر از سودش است
- از وکیل یا مشاور حقوقی کمک بگیرید، حتی اگر کوتاه
- هرگز احساساتی دفاع نکنید؛ دفاع باید منطقی، مستند و منسجم باشد
🎁 اموال همسرم را بخشیدم؛
آیا می‌توانم پس بگیرم؟ بررسی حقوقی هبه در روابط خانوادگی
در بسیاری از خانواده‌ها، افراد گاهی از روی علاقه، اعتماد یا برای حفظ آرامش خانه، بخشی از اموال خود را به همسرشان می‌بخشند؛ چه به‌صورت گفتاری، چه با امضاء یک برگه، یا حتی انتقال رسمی ملک یا خودرو.
اما وقتی رابطه به مشکل می‌خورد یا اختلافی پیش می‌آید، این سؤال مهم مطرح می‌شود:
«آیا می‌توانم چیزی را که بخشیده‌ام، پس بگیرم؟»
پاسخ این سؤال، به مفهومی مهم در حقوق مدنی به‌نام هبه بستگی دارد. در این یادداشت، با زبانی ساده، قواعد حقوقی هبه و امکان رجوع از آن را مرور می‌کنیم.
🔹 هبه یعنی چه؟
هبه یعنی اینکه کسی بدون دریافت پول یا عوض، مال یا حق خود را به دیگری واگذار کند.
مثلاً اگر مردی خانه‌ای را به همسرش ببخشد، یا زنی طلای خود را به نام همسر کند، این عمل هبه است.
هبه می‌تواند:
- شفاهی یا کتبی باشد
- با سند رسمی یا عادی تنظیم شده باشد
- ثبت‌شده یا ثبت‌نشده باشد
- به‌صورت قطعی یا مشروط باشد
🔹 آیا هبه قابل پس‌گرفتن است؟
اصل در قانون این است که هبه قابل رجوع است، مگر اینکه از رجوع جلوگیری شده باشد.
اما سه حالت مهم وجود دارد:
- اگر چیزی را به پدر، مادر، فرزند یا نوه خود ببخشید، نمی‌توانید پس بگیرید.
- اگر در سند، شرط شده باشد که هبه غیرقابل رجوع است، دیگر نمی‌توان برگشت زد.
- اگر چیزی که بخشیده‌اید، از بین رفته یا دگرگون شده باشد (مثلاً فروخته شده باشد)، قابل بازگشت نیست.
🔹 اگر سند رسمی زده باشم، امکان رجوع هست؟
در سند رسمی معمولاً عبارت‌هایی مانند «به‌طور قطعی و بلاعوض» درج می‌شود.
در این حالت، اثبات اینکه شما قصد هبه داشته‌اید یا نه، به مفاد سند و قرائن دیگر بستگی دارد.
اگر سند به‌صورت قطعی و بدون شرط رجوع باشد، پس گرفتن آن به‌راحتی ممکن نیست.
🔹 اگر فشار، تهدید یا فریب در کار بوده، چطور؟
اگر بتوانید ثابت کنید که:
- از شما سوءاستفاده شده،
- تحت فشار یا اجبار امضاء کرده‌اید،
- طرف مقابل وعده‌ای داده و وفا نکرده،
ممکن است بتوانید از طریق طرح دعوی ابطال، فسخ یا رجوع از هبه، سند را باطل یا مال را بازگردانید.
اما این کار نیازمند دلیل محکم و سیر قانونی پیچیده است و حتماً باید با مشاوره حقوقی انجام شود.
🔹 آیا فقط اموال بزرگ شامل هبه می‌شود؟
خیر. حتی اگر یک سکه، تلفن همراه، طلا یا قطعه زمین را ببخشید، و بعد بخواهید پس بگیرید، همین قواعد هبه در مورد آن صادق است.
📌 توصیه‌های حقوقی خانه حقوقدانان:
- اگر می‌خواهید مال مهمی را به کسی ببخشید، قبل از آن با یک مشاور حقوقی مشورت کنید.
- در اسناد رسمی، به عباراتی مانند «غیرقابل رجوع» یا «با شرط معوض» دقت کنید.
- اگر سندی را با اجبار یا فریب امضاء کرده‌اید، سریع‌تر اقدام حقوقی کنید؛ زمان اهمیت دارد.
- احساسات نباید جایگزین دقت شود. علاقه، اعتماد یا خشم، نباید شما را به تصمیم‌های ناعاقلانه درباره دارایی‌تان سوق دهد.
- اگر بخشی از اموالتان را بخشیده‌اید و نگران آینده هستید، به‌جای واگذاری کامل، از ابزارهایی مانند وکالت، شرط رجوع، یا وقف استفاده کنید.
